. English
Na czym polegało kłamstwo katyńskie?
Przez niemal pół wieku Związek Radziecki konsekwentnie zaprzeczał odpowiedzialności za zbrodnię katyńską, obarczając winą hitlerowskie Niemcy. To kłamstwo stało się symbolem brutalnej propagandy i manipulacji historycznej, której celem było ukrycie jednej z największych zbrodni stalinowskiego reżimu. Co dziś wiemy na ten temat?
Czym była Zbrodnia Katyńska?
Zbrodnia Katyńska, mord popełniony wiosną 1940 roku przez sowieckie NKWD na blisko 22 tysiącach polskich jeńców wojennych, stała się przedmiotem jednego z najbardziej cynicznych i długotrwałych fałszerstw historycznych XX wieku.
Geneza kłamstwa: od komisji Burdenki do Norymbergi
Początki fałszerstwa sięgają momentu odkrycia masowych grobów przez Niemców w 1943 roku. W odpowiedzi Sowieci natychmiast uruchomili machinę propagandową, której centralnym elementem stała się specjalna komisja pod przewodnictwem Nikołaja Burdenki. Jej zadaniem było udowodnienie z góry założonej tezy: mordu na polskich oficerach mieli dokonać Niemcy jesienią 1941 roku.
Tę fałszywą wersję wydarzeń natychmiast podchwycili i zaczęli propagować polscy komuniści, dla których lojalność wobec Stalina była nadrzędna. Kluczową rolę odegrała Wanda Wasilewska, przewodnicząca Związku Patriotów Polskich, która wraz z generałem Zygmuntem Berlingiem podpisała odezwę oskarżającą Niemców.
Fałszywą narrację miała utrwalić uroczystość z 30 stycznia 1944 roku, podczas której pododdziały polskiego wojska uformowanego w ZSRS oddały hołd nad mogiłami katyńskimi pamięci Polaków „pomordowanych przez Niemców”.
Apogeum tej strategii miała być próba usankcjonowania kłamstwa na arenie międzynarodowej podczas procesu norymberskiego w 1946 roku. Sowiecki prokurator Roman Rudenko wniósł akt oskarżenia przeciwko Niemcom, opierając się głównie na sprawozdaniu komisji Burdenki. Sowieci liczyli na szybkie skazanie, jednak Trybunał postanowił przesłuchać świadków, co zniweczyło ich plany.
Sowiecka narracja zaczęła się rozpadać pod ciężarem dowodów i zeznań. Choć prokuratura powoływała się na znalezione w grobach łuski niemieckiej amunicji, okazało się, że ZSRS importował ją w dużych ilościach przed wojną. Zeznania zachodnich ekspertów medycyny sądowej także podważały wersję sowiecką.
Kluczowym, choć przemilczanym na procesie dowodem, były rany kłute na ciałach niektórych ofiar – czworokątne ślady charakterystyczne dla sowieckich bagnetów. Ostatecznie, w wyroku końcowym Międzynarodowy Trybunał Wojskowy pominął kwestię Katynia, nie przypisując winy Niemcom, co stanowiło dotkliwą porażkę sowieckiej próby zalegalizowania fałszu.
Popularyzacja kłamstwa katyńskiego w PRL
Po wojnie kłamstwo katyńskie stało się oficjalną doktryną w Polsce Ludowej. Zatem na czym polegało kłamstwo katyńskie w praktyce? Było to kompleksowe działanie państwa, które w okresie stalinowskim aktywnie promowało wersję o niemieckiej winie, by po 1956 roku przejść do strategii całkowitego milczenia, licząc, że zbrodnia ulegnie zapomnieniu.
Centralnym narzędziem stała się cenzura, która usuwała wszelkie wzmianki mogące podważyć oficjalną narrację. Zapis cenzorski z 1975 roku jednoznacznie stanowił: „Nie wolno dopuszczać jakichkolwiek prób obarczania ZSRS odpowiedzialnością za śmierć polskich oficerów w lasach katyńskich”.
W tym kontekście należy odpowiedzieć na pytanie, kłamstwo katyńskie – kto je szerzył? Była to cała struktura państwa totalitarnego: od najwyższych władz sowieckich i polskich komunistów, przez propagandystów i historyków fałszujących dzieje, po cenzorów i funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa.
Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego już w 1952 roku wydało instrukcję nakazującą „ujawnienie” i pociąganie do odpowiedzialności sądowej osób rozpowszechniających prawdę, którą określano mianem „oszczerstw” i „hitlerowskiej propagandy”.
Represje dotykały rodzin pomordowanych i każdego, kto odważył się publicznie mówić prawdę. Karano więzieniem, niszczono symboliczne upamiętnienia, a nawet u schyłku PRL cenzurowano nekrologi, usuwając z nich daty i informacje wskazujące na prawdziwych sprawców.
Walka o prawdę
Mimo wszechobecnej cenzury i represji prawda o Katyniu przetrwała w społecznej świadomości, przekazywana w rodzinach, a także za pośrednictwem zagranicznych rozgłośni radiowych, takich jak Radio Wolna Europa.
Od lat 70. zorganizowana opozycja demokratyczna podjęła systematyczną walkę z kłamstwem. Powstawały podziemne publikacje, jak „Biuletyn Katyński”, a Komitet Katyński organizował niezależne obchody rocznicowe. Powstanie „Solidarności” w latach 80. zwielokrotniło te działania, wprowadzając temat Katynia do szerszego obiegu publicznego.
Ostateczny cios kłamstwu zadały przemiany polityczne końca lat 80. 13 kwietnia 1990 roku władze ZSRS oficjalnie przyznały, że zbrodnia katyńska była „jedną z ciężkich zbrodni stalinizmu”, a odpowiedzialność za nią ponosi NKWD.
Obecnie wiadomo już co to jest kłamstwo katyńskie – trwająca pół wieku, państwowa, systemowa konspiracja Związku Sowieckiego i podporządkowanych mu władz PRL, mająca na celu nie tylko ukrycie ludobójstwa, ale również fundamentalne zafałszowanie historii II wojny światowej i odebranie Polakom prawa do własnej pamięci.
Źródło: https://katyn.ipn.gov.pl/
Czym była Zbrodnia Katyńska?
Zbrodnia Katyńska jest dla Polaków jednym z najbardziej tragicznych symboli II wojny światowej. Przez wiele lat historia tych wydarzeń była zatajana i przekłamywana. Co wiemy dzisiaj na temat tej zbrodni?
Zbrodnia Katyńska – czym była?
Zbrodnia Katyńska to jeden z najbardziej tragicznych rozdziałów w historii Polski XX wieku. Aby zrozumieć jej istotę, należy zacząć od podstawowego pytania: co to zbrodnia katyńska, jaki był jej cel i dlaczego przez dekady prawda na jej temat była tak zawzięcie ukrywana.
Było to masowe, skrytobójcze wymordowanie blisko 22 tysięcy obywateli Rzeczypospolitej Polskiej wiosną 1940 roku, przez funkcjonariuszy sowieckiego Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD). Ofiarami byli polscy jeńcy wojenni, którzy dostali się do niewoli po agresji ZSRS na Polskę 17 września 1939 roku, a także więźniowie cywilni aresztowani na okupowanych przez Sowietów wschodnich terenach kraju.
Decyzja o mordzie i ofiary Zbrodni Katyńskiej
Wyjaśniając, czym była zbrodnia katyńska, należy podkreślić jej zaplanowany i systemowy charakter. Nie był to akt przypadkowej wojennej przemocy, lecz operacja eksterminacyjna usankcjonowana na najwyższym szczeblu władzy Związku Sowieckiego. Podstawą prawną zbrodni była tajna uchwała Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku, podpisana m.in. przez ówczesnego sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, Józefa Stalina.
Dokument ten nakazywał rozpatrzenie spraw polskich jeńców i więźniów w trybie specjalnym: „bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów, decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia”. Był to w istocie wyrok śmierci wydany zaocznie na tysiące ludzi, których uznano za „zatwardziałych, nierokujących poprawy wrogów władzy sowieckiej”.
Celem zbrodni była fizyczna eliminacja elity wojskowej i intelektualnej narodu polskiego. Wśród co najmniej 21 768 zamordowanych znajdowało się ponad 10 tysięcy oficerów Wojska Polskiego i Policji Państwowej. W warunkach II Rzeczypospolitej korpus oficerski, zwłaszcza rezerwy, tworzyli przedstawiciele inteligencji, kluczowi dla funkcjonowania państwa: lekarze, prawnicy, inżynierowie, nauczyciele akademiccy, urzędnicy i artyści.
Ich unicestwienie było częścią większego planu – miało pozbawić Polskę przywódców zdolnych do zorganizowania oporu i odbudowy niepodległego państwa. Kraj miał się dzięki temu stać łatwiejszy do kontrolowania przez Związek Radziecki. Wśród ofiar byli przedstawiciele różnych wyznań, w tym katolicy, prawosławni, żydzi i muzułmanie, co świadczy o ataku na całą, wielokulturową tkankę II RP.
Przebieg Zbrodni Katyńskiej
Analizując, na czym polegała zbrodnia katyńska, trzeba zwrócić uwagę na jej metodyczny i zorganizowany przebieg. Operacja eksterminacyjna trwała od kwietnia do maja 1940 roku i była przeprowadzana w ścisłej tajemnicy. Jeńcy z trzech obozów specjalnych NKWD – w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie – byli sukcesywnie wywożeni do tajnych miejsc kaźni. Tam, w lasach lub piwnicach lokalnych siedzib NKWD, byli mordowani w sposób seryjny, najczęściej strzałem w tył głowy.
Główne miejsca egzekucji i pochówku były bezpośrednio powiązane z obozami:
- Jeńcy z Kozielska zostali zamordowani w Lesie Katyńskim pod Smoleńskiem.
- Jeńcy ze Starobielska zginęli w wewnętrznym więzieniu NKWD w Charkowie, a ich ciała pogrzebano w podmiejskim lesie w Piatichatkach.
- Jeńcy z Ostaszkowa, głównie funkcjonariusze Policji Państwowej, zostali zamordowani w piwnicach siedziby NKWD w Kalininie (dziś Twer), a ich zwłoki zakopano w dołach śmierci we wsi Miednoje.
Oprócz jeńców wojennych, zamordowano również kilka tysięcy więźniów przetrzymywanych na terenach wschodnich II RP, których nazwiska znalazły się na tzw. ukraińskiej i białoruskiej liście katyńskiej. Miejsca ich pochówku do dziś nie są w pełni zidentyfikowane.
Dzisiejsza perspektywa
Ostatecznie, co to jest zbrodnia katyńska? To zbrodnia wojenna i zbrodnia przeciwko ludzkości, dokonana z premedytacją przez najwyższe władze Związku Sowieckiego i wykonana przez jego aparat terroru – NKWD.
Jej dopełnieniem było trwające blisko 50 lat „kłamstwo katyńskie”, czyli systematyczna kampania dezinformacyjna, w której Sowieci ukrywali niewygodną politycznie prawdę i obarczali Niemców odpowiedzialnością za ten mord. Kłamstwo to przez lata było również powtarzane przez komunistyczne władze Polski. Prawda o zbrodni została oficjalnie przyznana przez władze sowieckie dopiero 13 kwietnia 1990 roku, co położyło kres dekadom fałszu i przemilczeń.
Źródło: https://katyn.ipn.gov.pl/